Stel je maar eens voor. Het wordt oorlog en je moet gaan vechten in een land waar je zelf niks mee hebt. Veel Britse soldaten waren erg vastberaden om hun plicht te doen en boden zich massaal aan als vrijwilliger. Ook bij de Duitsers waren er heel wat mannen die zich vrijwillig gingen aangeven om te vechten. Men dacht allemaal dat de oorlog tegen Kerstmis zou gedaan zijn en iedereen dan weer veilig thuis was.

Na de slag aan de Marne in september begonnen de soldaten zich reeds in te graven en zo begon de loopgravenoorlog. Het front was niet vaak meer in beweging en sommige loopgraven werden uitgebouwd tot heuse stellingen of ondergrondse 'dorpen'. De frontlijn liep van aan de Noordzee tot aan de Zwitserse Alpen en was vaak geen pretje om in te vertoeven: modder, ratten, ziektes... veel mannen ontkwamen er niet aan en heel wat soldaten kwamen om in de loopgraven zonder ook maar één kogel af te vuren of vijand te zien.

Het Westelijk front eind 1914

Rond Kerstmis 1914 zorgden de weersomstandigheden er voor dat er weinig gevochten werd. De soldaten moesten zich dus maar wat bezighouden in de loopgraven, welke soms erg dicht bij mekaar lagen. Behalve de enerverende wachtdiensten en luisterposten, waren er ook leuke bezigheden. Men speelde spelletjes, men voerde toneelstukjes op, maakte muziek... Dat er ook heel wat menselijkheid rondging onder de vijanden werd onder andere bewezen door het feit dat men mekaar wel eens met rust liet als die van de andere kant hout gingen sprokkelen, of zich even gingen wassen in een krater in niemandsland, maar ook als men gewonden ging verzorgen of de doden ophalen.

Ongeveer een maand na het uitbreken van de oorlog werd Benedictus XV tot paus gekroond. Hij deed begin december 1914 een oproep om een wapenstilstand in te lassen tijdens de kerstperiode, of toch al zeker op kerstavond en Kerstmis. De paus hoopte zo ook op een marge voor onderhandelingen tussen de vijanden, maar de leiders van de naties voelden niet veel voor deze wapenstilstand, laat staan voor onderhandelingen. De mannen in de loopgraven gingen dan zelf maar voor een wapenstilstand zorgen.

Op kerstavond in dat openingsjaar van de Groote Oorlog, hoorden Britse troepen gezangen komen uit de Duitse loopgraven, iets waar ze zich zelf ook mee bezig hielden (en dit gold uiteraard ook aan het front waar Franse troepen zaten). De vijand was kerstliederen en patriottische liederen aan het zingen, en ze wandelden met lantaarns langs de loopgraven en hadden kerstboompjes opgezet die keizer Wilhelm II naar het front had laten brengen. Van het één kwam het ander en na een tijdje waren de troepen op mekaar aan het roepen. Uit een verslag van Private Marmaduke Walkinton van het London Regiment (Queen's Westminster Rifles) blijkt dat een Duitser opeens riep dat er de volgende dag niet geschoten zou worden.


Er waren ook plaatsen aan het front waar aan de Duitse linies hetzelfde gebeurde, lampjes, liederen en kerstbomen, maar waar er vanuit de Britse loopgraaf gewoon vuur werd geopend. Op sommige plaatsen lieten de Duitsers het niet aan hun hart komen en deden ze gewoon verder met wat ze bezig waren. Elke sector was anders. Je kon in de ene loopgraaf zitten communiceren met de vijand, terwijl je in de volgende gewoon aan gort kon worden geschoten.

De volgende dag kwamen de troepen weer uit de loopgraven en liepen mekaar tegemoet in niemandsland. Ze begroetten mekaar en begonnen cadeaus uit te wisselen, samen sigaretten te roken, te drinken, foto's maken, over mekaars leven vertellen, en op sommige plaatsen werd er zelfs een voetbalwedstrijd gespeeld, al gaat het vermoedelijk hier en daar om wat balletjestamp in plaats van een echte wedstrijd. Er werd echter ook tijd gemaakt om de doden terug te brengen naar de eigen linies en te begraven, en men begon ook de loopgraven en dug-outs te repareren. Op sommige plaatsen gebeurde zelfs enkel alleen dat.


Voor de troepen waar geen kerstbestand was en voor de familie thuis moet het een onwezenlijk idee zijn geweest. De Duitsers werden afgebeeld als bloeddorstige duivelse vijanden. Hoe konden zij zo vreedzaam zijn? Het nieuws van het kerstbestand verspreidde zich als een lopend vuurtje en de mensen kregen foto's te zien van deze gebeurtenis en lazen getuigenissen over de vriendschappen die op anderhalve dag gesmeed werden.

Maak jullie echter niet teveel illusies, zoals gezegd vond het kerstbestand niet langs het hele front plaats, vele officieren waren bang dat dit de strijdlust en het gezag zou ondermijnen, en op vele plaatsen werd er gewoon doorgevochten met de nodige slachtoffers op Kerstmis. In sommige delen voelden de troepen er niets voor om te beginnen verbroederen met de mannen waar ze even voordien nog op hebben zitten schieten, of door wie ze beschoten werden. Na de 2de kerstdag stopten deze ontmoetingen tussen vijanden ook weer, enkele zeldzame plaatsen uitgezonderd waar er tot rond nieuwjaar verbroederd werd.

Het gevoel om te moeten beginnen schieten op mannen waar je net er voor nog samen wat wijn mee gedronken hebt, een potje voetbal gespeeld, verhalen uitgewisseld... moet echt verschrikkelijk geweest zijn. Zo hard kon de oorlog dan ook zijn. Toch is dit een prachtig voorbeeld van de menselijkheid in de loopgraven, die jammer genoeg veel te weinig voorkwam.

Er waren aan beide kanten mensen, zowel hogere commandanten als gewone soldaten, die de wapenstilstand niet goedkeurden. Adolf Hitler, destijds slechts een koerier voor het regimentshoofdkwartier, zou de feestelijke vrede hebben bekritiseerd: “Zoiets mag niet gebeuren in oorlogstijd, hebben jullie geen eergevoel?”

Rechts Adolf Hitler

Het is niet duidelijk waar er overal een kerstbestand werd gehouden. Volgens getuigenissen zouden de kanonnen op ongeveer twee derde van het 48 km lange Britse front gezwegen hebben. In de jaren nadien werd er alles aan gedaan om dit niet meer te laten gebeuren. Er werd gelukkig ook niemand vervolgd voor deze kerstbestanden, maar dat de legerleiding er niet blij mee was, staat als een paal boven water. Vermoedelijk gaat het om ongeveer 100 000 Britse soldaten die deelnamen aan het kerstbestand.

Na het kerstbestand van 1914, vond er de daaropvolgende jaren amper nog iets dergelijks plaats. Het opperbevel voorkwam dat dit nog mogelijk was. Desondanks vonden, ook buiten de kerstperiode, nog van deze wapenstilstanden plaats aan het front. In rustigere delen van het front werden ook 'Live and let live' bestanden in het leven geroepen. Dit waren stilzwijgende korte pauzes om de doden te verzamelen en de loopgraven te herstellen.

Alvast een fijne Kerstmis iedereen, en draag zorg voor mekaar.

Het monument van het kerstbestand in Frelinghien, net over de Belgische grens in Frankrijk

Het monument van het kerstbestand van de Khaki Chums in het Belgische Ploegsteert

Het nieuwe monument van het kerstbestand in Ploegsteert

Bronnen: iwm.org.uk | britannica.com | cwgc.org